Jaren geleden volgde ik een door Leatid Europe georganiseerde training voor Joodse professionals. Clive Lawton, een bekende Engels-Joodse spreker en trainer, gaf één van de workshops. Hij stelde ons groepje een simpele vraag: “Is Jood-zijn voor jou belangrijk?” Daar hoefde niemand lang over na te denken. “Ja, natuurlijk,” klonk het eenstemmig. “Mooi, en waarom dan?” vroeg Clive. “Wat vertel je je kinderen als ze met deze vraag bij je komen?” Nu was het even stil in het hotelzaaltje. Deze vraag was blijkbaar minder makkelijk te beantwoorden.
Clive maakte indruk op me. Zijn vraag zette me aan het denken en dwong mij om iets dat zo vanzelfsprekend leek, scherp te formuleren. Daar ben ik een bewustere Jood van geworden.
Jodendom is voor mij, boven alles, een manier van leven. Het is belangrijk om een goed mens te zijn. Dat moeten we actief nastreven. Tikoen olam, weet u wel, deze wereld helen en beter achterlaten. De Tora geeft een aardige voorzet: op niet minder dan 36 plaatsen staat dat we ons moeten bekommeren om de vreemden onder ons, dat we de ander moeten behandelen zoals we zelf behandeld willen worden. Voor mij impliceert dat ook dat je je stem laat horen als die ander onrechtvaardig behandeld wordt, gediscrimineerd wordt.
Het was de belangrijkste motivatie voor mijn goede vriend L. en mij om het initiatief te nemen voor Cohen&Co. Dit clubje creatieve dwarsdenkers wil een Joodse stem laten horen als we onrecht waarnemen. Nee, niet alleen onrecht ten opzichte van Joden, juist ook als anderen onmenselijk behandeld worden, bijvoorbeeld vanwege de kleur van hun huid. Juist wij, Joden, met onze bagage, met Tora en Talmoed als moreel kompas, moeten dan opstaan. Wij weten immers hoe belangrijk rechtvaardigheid is.
Racisme kán niet, racisme mág niet, het raakt mensen diep in hun ziel. Daar is iedereen het over eens. Dacht ik. De schrik sloeg me om het hart toen ik op Facebook keek. Ik heb – het zal u niet verbazen – relatief veel Joodse Facebook-vrienden. Zij ventileerden allemaal dat ze tegen racisme zijn. Velen voegden er helaas een bijzin aan toe, beginnend met het vermaledijde woordje ‘maar’. “Natuurlijk is racisme erg … maar wij hebben het zelf ook zwaar hoor met al dat antisemitisme.” Zoals bekend kun je in een zin het hele eerste gedeelte schrappen, als niet geschreven beschouwen, als het tweede deel met ‘maar’ begint.
Oók op Facebook zag ik een foto van een groepje charediem. Op hun hoeden een papier met de tekst Black Hats Matter. Onder de foto ontspon zich een discussie: was deze foto wel of niet geestig? Ik was verbijsterd. Kun je echt denken dat dit humor is? Deze charediem hadden geen seconde de intentie om grappig te zijn, daar ben ik van overtuigd.
Een Amerikaanse, mij onbekende auteur, Doug Williford, maakte duidelijk dat All Lives Matter eigenlijk een soort opgestoken middelvinger is. Enigszins ingekort en vertaald:
“Als mijn vrouw me vraagt Hou je van me, dan zou het antwoord Ik hou van iedereen waarheidsgetrouw zijn, maar ook kwetsend. Als een collega overstuur naar me toe komt en vertelt Mijn vader is overleden, dan zou de reactie Iedereens ouders gaan dood waarheidsgetrouw zijn, maar ook kwetsend. Dus als een vriend pijn en verdriet heeft en zegt Black Lives Matter, dan is het antwoord All Lives Matter weliswaar waarheidsgetrouw, maar ook kwetsend en wreed.”
Terwijl ik deze column schrijf, moet ik denken aan Ida Timmer. Ik heb haar nooit gekend, ik heb geen foto van haar, ik weet niet hoe zij eruitzag. Ik weet eigenlijk helemaal niet zo veel van haar. Wat ik wel weet, is dat zij een held was. Zij zat in de donkerste jaren van de vorige eeuw in het Verzet. Ida regelde de onderduik van mijn vader en oma. Toen in juni 1943 dit onderduikadres niet langer veilig was, nam zij, naast de 11 onderduikers die ze al had, ook mijn vader en oma in huis. Eind juli 1943 lukte het haar een nieuw onderduikadres voor ze te regelen. Mensen als Ida Timmer zijn mijn voorbeeld. Ik mag hopen dat ik – als ik ooit voor zo’n keus zou komen te staan – dezelfde moedige beslissingen durf te nemen.
Ida Timmer handelde naar haar overtuiging: Joodse Levens Doen Ertoe! Godzijdank verschool zij zich niet achter ‘Alle levens doen ertoe’. Anders had ik nu niet deze column kunnen schrijven.
Deze tekst verscheen eerder als column in het NIW (Nieuw Israëlietisch Weekblad) van 19 juni 2020.
